Đã hơn 1,5 năm, kể từ khi coronavirus xuất hiện lần đầu tiên ở Trung Quốc vào 31/12/2019, thế giới vẫn còn rất chật vật với loại virus này. Gần 218 triệu người trên thế giới mắc bệnh, hơn 4,5 triệu người mất mạng với tỷ lệ tử vong là 2,08%. Tuy nhiên, số ca mắc vẫn không ngừng tăng lên trong khi ngày càng nhiều biến thể dễ lây nhiễm hơn xuất hiện.
Covid-19 đã có mặt ở 200 quốc gia và vùng lãnh thổ, tiếp tục đe dọa tính mạng, hệ thống chăm sóc y tế và các nền kinh tế trên toàn cầu. Việc nhìn lại các đại dịch trong quá khứ có thể giúp chúng ta hình dung phần nào về những diễn biến của đại dịch hiện nay. Theo WHO, nhân loại đã trải qua 4 đại dịch cúm kể từ thế kỷ 20 vào các năm 1918, 1957, 1968 và 2009.
Dịch Covid-19 và dịch cúm đều do virus khác nhau gây ra, nhưng cả 2 dịch bệnh này là bệnh về hô hấp dễ lây nhiễm. Dù gây lo ngại nhưng đợt bùng phát dịch SARS năm 2002 – 2003 do virus SARS-CoV-1 gây ra không được coi là đại dịch. Đợt bùng phát này đã khiến 8.437 người mắc bệnh và 10% trong số này tử vong.
Nguyên nhân: virus A(H1N1)
Nguồn gốc: Chưa rõ
Số người mắc bệnh: 500 triệu người hay 1/3 dân số thế giới
Số người chết trên thế giới: 20 – 50 triệu
Tỷ lệ tử vong: 2 – 3%
Trong số 3 đại dịch cúm trong thế kỷ 20, đại dịch trong giai đoạn từ 1918 – 1920 là đợt bùng phát mạnh mẽ nhất khi khiến 20 – 50 triệu người tử vong. Sự lan rộng của virus được tạo điều kiện bởi sự di chuyển của những người lính qua các châu lục trong Thế chiến I. Các ca mắc đầu tiên ở Mỹ được phát hiện tại một căn cứ quân sự vào 3/1918.
Đại dịch này là cúm Tây Ban Nha bởi báo cáo về những ca mắc đầu tiên xuất hiện trên một vài tờ báo của Tây Ban Nha. Cúm Tây Ban Nha trải qua 4 làn sóng, làn sóng bùng phát đầu tiên vào 3/1918, làn sóng thứ 2 vào 9/1918, làn sóng thứ 3 vào 1/1919 và làn sóng thứ 4 vào 4 tháng đầu 1920.
Với việc không có vaccine ngăn chặn các ca lây nhiễm hay thuốc kháng sinh để điều trị các trường hợp nhiễm khuẩn thứ phát liên quan đến các ca nhiễm cúm, đại dịch đã được kiểm soát qua một loạt các biện pháp như cách ly, vệ sinh cá nhân, sử dụng chất khử khuẩn và hạn chế tụ tập nơi công cộng.
Việc đeo khẩu trang bắt buộc cũng được áp dụng. Các rạp chiếu phim, trường học và các cơ sở kinh doanh đều đóng cửa, trong khi mọi người được khuyến khích tránh sử dụng các phương tiện giao thông công cộng hoặc sử dụng chúng vào giờ cao điểm để tránh tập trung đông người.
Nguyên nhân: virus A (H2N2)
Nguồn gốc: Phía nam Trung Quốc
Số người mắc bệnh: ít nhất 500 triệu
Số người tử vong: 1 – 4 triệu
Tỷ lệ tử vong: chưa tới 0,2%
Virus này được phát hiện lần đầu tiên ở Tây Nam Trung Quốc vào 2/1957 và sau đó được phát hiện ở Hong Kong vào 4/1957. Do các hoạt động đi lại trên biển, virus đã nhanh chóng lan từ Hong Kong sang Singapore và Nhật, sau đó tới Liên Xô qua tuyến đường sắt xuyên Siberia.
Khi lan tới nước Mỹ, virus này vẫn phổ biến trong 10 năm. Việc triển khai nhanh chóng chiến dịch tiêm vaccine ngừa virus H2N2 đã bắt đầu vào 8/1957 và trở nên rộng rãi hơn vào 10/1957. Cùng với đó, việc phát minh ra thuốc kháng sinh điều trị các trường hợp nhiễm khuẩn thứ phát cũng đã kiềm chế sự lây lan và nguy cơ tử vong của đại dịch.
Virus H2N2 đã biến mất khi virus H3N2 xuất hiện (10 năm sau đó), cũng như virus H1N1 đã dừng lây lan vào năm 1957 khi virus H2N2 xuất hiện. Cũng như virus gây nên dịch cúm Tây Ban Nha, sau khoảng 2 năm, virus gây nên cúm châu Á đã trở thành bệnh đặc hữu theo mùa và hoàn toàn biến mất sau 11 năm.
Nguyên nhân: virus A(H3N2)
Nguồn gốc: phía nam Trung Quốc
Số ca tử vong: 1 – 4 triệu
Tỷ lệ tử vong: chưa tới 0,2%
Vào 7/1968, khoảng 500.000 ca mắc bệnh giống cúm ở Hong Kong đã dấy lên cảnh báo. Vào 8/1968, virus này đã lan tới Singapore, Đài Loan, Philippines, Việt Nam, Malaysia, vào tháng 9 lan tới Thái Lan, Ấn Độ, Iran, Australia và vào tháng 10 thì lan tới Mỹ.
Việc đi lại qua đường hàng không của 160 triệu người đã khiến virus lây lan nhanh chóng trên toàn cầu. Các phương pháp điều trị kháng virus và vaccine đã được sử dụng để đối phó. Dù những liều vaccine đầu tiên được sản xuất vào tháng 11 nhưng phải tới 1/1969, khi dịch bệnh đạt đỉnh thì mới có nhiều lô vaccine hơn và dấy lên chỉ trích rằng vaccine đã đến quá ít và quá trễ. Vì thế, vai trò của nó trong việc kiểm soát đại dịch đã bị đặt câu hỏi.
CDC cho biết virus H3N2 tiếp tục lây nhiễm trên thế giới hiện nay tương tự như virus A gây cúm mùa.
Nguyên nhân: virus A(H1N1)pdm09
Nguồn gốc: Bắc Mỹ
Số người mắc bệnh: 700 triệu – 1,4 tỷ người
Số người tử vong: 100.000 – 400.000
Tỷ lệ tử vong: 0,02%
Vài tháng sau khi những ca nhiễm bệnh trên người đầu tiên được phát hiện ở Mỹ và Mexico, WHO tuyên bố dịch bệnh này là đại dịch vào 11/6/2009 sau khi lan ra 74 quốc gia và vùng lãnh thổ. Virus đã lan tới tất cả châu lục chỉ chưa tới 9 tuần.
Thuốc kháng virus, cách ly những người đến từ những quốc gia có dịch và đóng cửa trường học là những biện pháp được sử dụng để đối phó với virus mới. Vào tháng 10, những liều vaccine ngừa virus H1N1 đã được thông qua ở Mỹ. WHO tuyên bố đại dịch kết thúc vào 10/8/2010. Hiện nay, virus này lây lan như virus cúm mùa, gây nên một số ca mắc bệnh và tử vong trên thế giới mỗi năm.
Những đại dịch trong quá khứ đã cho thấy, kể từ khi xuất hiện, trong khoảng 2 năm, virus gây bệnh có xu hướng trở thành bệnh đặc hữu. Tuy nhiên, điều này chỉ xảy ra với các đại dịch cúm. Khi mà Covid-19 do một virus khác gây ra, virus sẽ hành xử theo những cách khác.
Thậm chí, đợt bùng phát dịch SARS năm 2003 và Covid-19 hiện nay cũng có nhiều khác biệt. Mặc dù virus gây nên dịch SARS có liên hệ về gen với virus gây nên Covid-19 nhưng đợt bùng phát SARS năm 2003 được kiểm soát chỉ trong vài tháng sau khi lây lan ra 30 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Tuy nhiên, WHO cho biết, dịch bệnh này chỉ gây ảnh hưởng mạnh đến 6 trong số những khu vực trên. Tại châu Á, việc đeo khẩu trang bắt buộc, đo thân nhiệt tại các địa điểm công cộng và cách ly nghiêm ngặt những người tiếp xúc gần với người mắc bệnh đã kiểm soát được số ca lây nhiễm. Không có chiến dịch tiêm vaccine nào được triển khai nhưng virus đã biến mất trước khi vaccine được phát triển và chỉ khiến 8.437 người mắc bệnh trong 9 tháng hoành hành.
Trái lại, khi WHO tuyên bố Covid-19 là đại dịch toàn cầu vào 11/3/2020, khoảng 118.000 người đã mắc bệnh ở 114 quốc gia với gần 4.300 người tử vong. Virus vẫn hoành hành sau hơn 1 năm và chiến dịch tiêm vaccine đóng vai trò quan trọng để chống lại virus này.
